مقدمه
آمـوزش‌ها در کلاس‌هـای سنتـی عمومـاً مبتنـی بر سخنـرانی و سبک‌های شنیداری و نوشتاری بوده‌اند. البته گاه نیز از تصویر برای نشان‌دادن برخی نکات استفـاده شـده است. این روش برای آموزش موضوع‌های نظـری مؤثر است، اما در سایـر موضـوع‌ها که بعد عملی دارند، این شیـوه کارایی لازم را نـدارد. همان‌طـور کـه یک عکس یا فیلم می‌تواند در تجسم یک مفهوم چـالش‌بـرانگیـز به دانش‌آموزان کمک کند، «یادگیری فراگیر»1 مـی‌تواند عناصـر جدیدی را به برنامه درسـی اضـافه و حـواس را درگیـر کند. برای ایجاد تجربه یادگیری فراگیر روشهای متفاوتی وجود دارد؛ مانند تور مجازی بازدید از بدن انسان، برای کمک به دانش‌آموزان در مورد درک کالبدشناسی بدن.
یادگیری فراگیر
یادگیری فراگیر یا همه‌جانبه می‌تواند یک راهبرد یادگیری فعال در نظر گرفته شود که در آن با شیوه‌های متفاوت، یادگیـری و آموزش کامل می‌شوند. استر و وایلی ( 2006) یادگیری فراگیر را زمینه‌سازی آموزش به‌منظور تسهیل و بهبود تعامل، درگیـری و یادگیـری عنوان کردهاند. مشارکت در آموزش روی کیفیت و اثربخشی تجربه یادگیری تأثیر مثبت دارد، چراکه وقتـی افراد درگیر فعالیتی باشند، بهتر یاد می‌گیرند. چنین مشارکتی مستلزم آن است که دانش‌آمـوزان در بحث‌ها شـرکت کنند، افکار خود را بیان و مشکلات را حل کنند و در فعالیت‌ها حضور فعال داشته باشند. در این فضای آموزشی کارآمد و باکیفیت، محققان به منظور ایجاد محیطـی جذاب و کارا بـرای درگیری دانش‌آموزان در یادگیری، از فناوری‌هایی مانند واقعیـت‌هـای مجـازی و افـزوده، بازی‌سازی و راهبردهای دیگر استفاده می‌کنند (لی شنگ‌لی و همکاران، 2017).
انواع فناوری یادگیری فراگیر
یادگیری فراگیر شامل آموزش‌های عملی مبتنی بر کار، تجربه‌های آموزشی غیررسمی، بازدید از نمایشگاه‌های مجازی و موزه‌های تعاملی است. لذا اولین گام برای معلمانی که به دنبال یادگیری فراگیر هستند، شناخت انواع فناوری‌های قابل استفاده است. زیرا با شناخت این فناوری‌ها می‌توانند سناریوی آموزشی منحصربه‌فرد خود را برای دانش‌آموزان تهیه کنند. هر یک از این فناوری‌ها مزایای منحصربه‌فرد خود را دارند که به شیوه‌های گوناگون می‌توان از آن‌ها در آموزش و یادگیری بهره برد.
واقعیت مجازی2
واقعیت مجازی دانش‌آموزان را به‌طور کامل در دنیای دیجیتال غـرق می‌کنـد. دسترسـی به محتـوا از طریـق هدسـت‌هـا و دورفرمان‌های (کنترل‌های) دستی به یادگیرنده اجازه می‌دهد در فضای مجـازی خـود حرکت و تجربه کسب کند (دنگل و مگ‌دفراو،2020). هر قدر در فرایند یادگیری امکان تصویرسازی بیشتر باشد، کنجکاوی‌ها بیشتر برانگیخته می‌شوند و یادگیری مؤثرتری اتفاق خواهد افتاد. دانش‌آموزان دوره ابتدایی برای شناخت منظومه شمسی، تنها با ارائه یک تصویر روی تخته کلاس، درک درستی را به دست نخواهند آورد. در حالی که با استفاده از واقعیت مجازی و هدست‌های مخصوص، آن‌ها می‌توانند روی سیاره‌ها فرود بیایند و شرایط جوی آنجا را جلوی چشمان خود داشته باشند.
واقعیت افزوده3
واقعیـت افـزوده به‌طـور کـامل محیـط واقعـی را با محیـط مجـازی و دیجیتـال جایگـزین نمی‌‌کنـد، بلکه دنیـای واقعـی را با محتـوای دیجیتـال ترکیب مـی‌کنـد. نشـانه‌های مجـازی و دیجیتـال مـی‌تواننـد شکل‌هـای متفاوتی داشتـه باشنـد: مسطح و دوبعـدی باشنـد یا به‌صـورت سه‌بعـدی، پیچیـده‌تر و واقعـی‌تر شوند. افزودن توضیحـات، آزمـون، فیـلم، متـن و تصویر به موضوع آموزش، از دیگر کاربردهای واقعیـت افزوده است. «مترجم واقعیت افزوده گـوگل»4 نمـونـه‌ای از فناوری واقعیت افزوده است که علامت‌ها، حـرف‌ها و تصـویرهـا را به‌سادگی با استفاده از دوربین به 38 زبان متفاوت ترجمه می‌کند.
واقعیت ترکیبی5
ترکیبی از عناصر واقعیت مجازی و واقعیت افزوده است. مانند واقعیت افزوده، محتـوای دیجیتـال را با دنیـای واقعی ترکیب می‌کند. این محتـوا به اشیـا در دنیـای واقعـی متصـل مـی‌شود و با آن‌ها تعامـل دارد. تفـاوت عمـده بین واقعیـت ترکیبـی و افـزوده این است که در واقعیـت ترکیبی، دارایـی‌های دیجیتال را می‌توان به‌طور واضح در اشیای دنیای واقعـی پنهـان کرد (پاویترا، 2020).
فیلم 360 درجه
ویدیـوی360 درجـه بیشتـر از آنکـه از طـریق رایـانه تولیـد شود، به‌صورت زنده فیلم‌برداری می‌شود. اگرچه می‌توانید از طریـق یـک هدست واقعیت مجازی به این محتـوا دسترسی داشته باشید و کاملاً در یک محیـط غوطه‌ور شـده باشید، اما در واقع یادگیـرنده از دیدگاه فیلم‌ساز متصـل می‌شود. این بدان معنـاست که دانش‌آموز می‌تواند سـر خود را بـرای دیدن جهـان پیـرامونش حرکت دهد، اما تعامل از بین می‌رود. زیرا نمی‌توانـد به‌طـور مستقل راه بـرود یا با محیط اطراف خود ارتباط برقرار کند. این راه برای سفرهای مجازی و انتقال دانش‌آموزان به نقاط دورافتاده، بدون خروج از کلاس درس، عالی است.
مزایای یادگیری فراگیر
یادگیـری فراگیر، مانند هر نـوع آمـوزش و تربیـت دیگر، در راستای بهبـود یادگیـری و تقـویت مهـارت‌ها حـرکت می‌کنـد. به‌کارگیری فنـاوری‌های همـه‌جانبه می‌تـواند مـزایـای قابـل توجـهی را به تجـربه آموزشی دانـش‌آموزان بیـفزاید، اما توسعـه و اجـرای موفـق آن می‌تواند چالش‌برانگیز باشـد. در ادامه برخـی از مزایـای ایـن نـوع یادگیـری را خواهیـم آورد:
- بهبـود یادگیـری از طریـق انجام کـار: بـا استــفـاده از فــنـاوری‌هـای یادگیــری فــراگیـر مغــز مـا بـا محتــوای دیجیتال فریب می‌خورد. بنابراین ما تمایل داریم به تجربه‌ها، همان‌طور که در دنیای واقعی واکنش نشان دهیم. این حالت سبب تکـرار و تمریـن تجربه‌هـا می‌شود. این امر به‌ویژه برای آمـوزش عملـی بسیـار مهـم است و مثلاً بـرای یادگیـری مهـارت‌های جراحـی پیچیـده به دانشجـویان پزشکـی کمک می‌کند. فنـاوری‌های یادگیـری فراگیر راهی درخشـان برای توسعـه مهارت‌های عملی ارائه می‌دهند. همچنین، این ظرفیت را دارند که به یادگیرندگان کمک کنند عاشق یادگیری شوند و در آنان حس کنجکاوی ایجاد شود.
- ایجـاد محیطـی بدون عوامـل مختـل‌کننده: با ظهور پیشرفت‌های تلفن همراه و دیجیتال، زندگـی جدیـد به‌طور فزاینده‌ای مملو از حواس‌پرتی است که ممکن است بر تجربه‌های یادگیری و توانایی یادگیرنده در یادگیری و حفـظ اطلاعات تأثیر منفـی داشته باشد. یادگیری همه‌جانبه، با استفاده از فناوری واقعیت مجازی، از این حیث ابزاری مؤثر ارائه می‌دهد و محیطی بدون حواس‌پرتی ایجاد می‌کند که در آن یادگیرندگان می‌توانند به‌طور کامل روی کار مورد نظر تمرکز کنند.
- فضای امن برای یادگیری: یادگیرنـدگان بدون قرارگیری در شرایط سخت و خطرناک مـی‌توانند تجـربه کسب کنند، به کاوش و یادگیـری بپردازنـد و شیـوه‌ها و روشهای جدید را در موقعیت‌های شبیه‌سازی‌شده بسنجند (فلمینگ، 2021).
جمع‌بندی
یادگیری فراگیـر یا همه‌جانبـه روشی فوق‌العاده مؤثر برای افراد در هر رده سنی است. رشد و پیشرفت فناوری نیز سهم مهم و گسترده‌ای در توسعه و رشد ایـن نوع یادگیـری دارد. این پیشرفت‌ها درهای آمـوزش‌وپـرورش را برای پذیرش و استفاده از قدرت یادگیری فراگیر باز می‌کند و یادگیرندگان می‌توانند بدون محدودیت یاد بگیرنـد و از ظرفیـت واقعـی خود استفـاده کنند. در حالی که یادگیری همه‌جانبه نمی‌تواند جایگـزین روشهای یادگیری سنتی شود، اما می‌تواند به جذابیت و اثرگذاری یادگیری کمک شایانی کند.
پی‌نوشت‌ها
1. Immersive Learning
2. Virtual Reality
3. Augmented Reality
4. Google Translate AR
5. Mixed Reality
منابع
1. Auster, E. R., & Wylie, K. K. (2006). Creating active learning in the classroom: A systematic approach. Journal of Management Education, 30, 333–353. doi: 10.1177/1052562905283346.
2. Dengel, A., & Magdefrau, J. (2020). Immersive Learning Predicted: Presence, Prior Knowledge, and School Performance Influence Learning Outcomes in Immersive Educational Virtual Environments.2020 6th International Conference of the Immersive Learning Research Network (ILRN), 64(1), 163–170.
https://doi.org/10.23919/iLRN47897.2020.9155084
3. LiShang Ly, S., G Saade, R., & Morin, D. (2017). Immersive Learning: Using a Web-Based Learning Tool in a PhD Course to Enhance the Learning Experience. Journal of Information Technology Education: Research, 16, 227–246.
https://doi.org/10.28945/3732
4. Pavithra A. (2020). An Emerging Immersive Technology-A Survey. International Journal of Innovative Research & Growth, 6(8), 119–130.
https://www.researchgate.net/publication/338819764_An_Emerging_Immersive_Technology-A_Survey
5. Fleming T.(2021).https://www.futurevisual.com/blog/immersive-learning/